NHỮNG TRANG TRÍ THỜI LÝ, TRẦN ẢNH HƯỞNG CHĂMPA TẠI BẢO TÀNG LỊCH SỬ - Ts. Bá Trung Phụ

Triều đại Lý, Trần trong quá trình phát triển của mình đã tạo dựng nên một số lớn hiện vật có giá trị thẩm mỹ, một nền văn hóa có bản sắc riêng biệt mang phong cách riêng và tồn tại cho đến ngày nay như các phù điêu.

  Đầu Rồng:

Được cấu tạo bằng chất liệu đất nung, có kích thướt cao 55cm, ngang 40cm, người nghệ nhân đã thể hiện đầu rồng thông qua trí tưởng tượng khá độc đáo và tinh vi. Với lối tả thực, cái đầu to, mũi rộng với hai mắt tương đối tròn tương xứng với nhau, miệng rộng ngậm hòn , và điều làm cho chúng ta thán phục là họ đã biết dùng hình tượng rồng thông qua cách điệu bằng một cái đuôi mềm mại uốn lượng như con sóng biển tạo nên một phong cách thời Lý, Trần hết sức độc đáo và ấn tượng.

Hình tượng rồng đã được các nghệ nhân tài hoa hư cấu, sáng tạo nên cả một thế giới rồng và nhiều phong cách như rồng giáng – rồng thăng, rồng chầu, rồng cuộn, rồng rượt…. đặc trưng của từng vương triều như triều Lý. Thân tượng khá thoải mái, với động tác mềm mại, tư thế vươn lên phía trước giống như giun hoặc rắn, rồng thời Trần với tư thế dứt khoát và mạnh mẽ với phong cách trên chúng tôi cho rằng đã ảnh hưởng sự giao thoa văn hóa Chămpa rất mạnh mà thường thấy ở trên các điêu khắc của họ gọi là Makala hay Makagrai .

Hổ Phù :

Nghệ nhân đã cấu tạo bằng chất liệu đất nung cao 20cm ,dài 42 cm, với cái đầu to, hai con mắt tròn, hai tai vễnh, và hai lổ mũi to không cân xứng và có thể nói là quá khổ, miệng rộng với hai cái nanh dài đã tạo nên một hổ phù rất dữ tợn, thường được dùng trang trí trên các vòm cửa. Nếu như chúng ta nghiên cứu về nghệ thuật kiến trúc của Chămpa  sẽ thấy được nét tương đồng rất giống Makara Chămpa, mà họ gọi là thủy quái hay là Rồng thường mang nước mưa tưới cho mùa màng được xanh tốt .

 Lá đề :

Lá đề được cấu tạo bằng đất nung cao 26cm, dài 15cm, với hai con rồng chầu nguyệt rất tinh tế và sóng động, tạo nên một phong cách riêng. Lá đề được trang trí trên bộ mái của kiến trúc với rất nhiều mẫu mã và kiểu dáng khác nhau. Có loại nhỏ, loại to và loại rất to: có hai loại chỉ được trang trí một mặt, có loại trang trí hai mặt; có loại cân đối loại lệch (gọi là lá dâu), có loại chân đế rỗng có lỗ chốt, có loại để rời nhưng cũng có loại gắn liền với viên ngói bò nóc hay đầu viên ống ngói. Đề tài trang trí trong lá đề rất phong phú, nhưng chủ  yếu là rồng và phượng, qua phù điêu  lá đề mang ảnh hưởng của Chămpa rất sâu sắc mà chúng ta thường thấy  trang trí trên  tháp  cổ Chămpa  mà họ gọi là lahpui.

Trong các di tích kiến trúc cổ Việt Nam tiêu biểu là thời Lý Trần ảnh hưởng hưởng Chămpa khá sâu sắc, qua các đề án trang trí, phù điêu đã thể hiện tiêu biểu  cho phong cách Chăm, phù điêu trang trí là một nguyên liệu không thể thiếu trong các phong cách xây dựng. Nếu như ở thời Lý phù điêu được sử dụng ở trong kiến trúc ngoài ý nghĩa thực tiễn xây dựng đòi hỏi còn mang tính kỹ thuật cao. Các di tích kiến trúc đời thường được tạo tác rất hoa mỹ, cầu kỳ và rất nhiều phù điêu đất nung, đá ghép tường trang trí. Với kỹ thuật chế tác điêu luyện mọi hình tượng đều được thể hiện sinh động, mềm mại, thanh tú. Hầu hết các đồ án trang trí đều chạm nổi, có thể nói kỹ thuật chạm khắc của thuộc thời Lý đã đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật thời phong kiến .

Tài Liệu Tham Khảo

1.  Chu Quan Trứ . Mỹ thuật thời Lý Trần , NXB Thuận hóa  năm 1998.

2. Aymonier , lịch sử giống Chàm ,1928.

3. Cao Xuân Phổ .điêu khắc Chămpa, NXB VHNT, năm 1979 .