PHỤC DỰNG NỎ THẦN CỔ LOA - THỜI VUA AN DƯƠNG VƯƠNG

Thượng úy Phạm Vũ Sơn kể, từ năm 2005, khi tiếp xúc với những mũi tên đồng do Bảo tàng Lịch sử Việt Nam thu nhận được từ đợt khai quật di chỉ Cầu Vực trong thành Cổ Loa (Đông Anh, Hà Nội), anh và đồng nghiệp rất ngạc nhiên, thích thú. Bởi, ngoài truyền thuyết về sức mạnh thần kỳ của mũi tên và nỏ thần, những mũi tên thu được còn có ba cạnh, hoàn toàn khác so với các mũi tên thu thập được trước đây.
Từ đó, nhóm nghiên cứu bắt tay vào sưu tầm tư liệu hình ảnh máy bắn nỏ, lẫy nỏ trong các tài liệu sưu tầm từ thời Đông Hán, Tống (Trung Quốc) và những hình vẽ trên trống đồng Ngọc Lũ (có niên đại cách đây hơn 2.000 năm, cùng thời với sự ra đời của truyền thuyết nỏ thần An Dương Vương)...
Qua phân tích bằng phương pháp quang phổ, nhóm nghiên cứu tìm ra thành phần cấu tạo của mũi tên đồng Cổ Loa có 95% bằng đồng; chì 3,4 - 4,2%; thiếc 1 - 1,1%. Theo lý giải của nhóm nghiên cứu, tên được tạo từ hợp kim đồng vì nó có độ cứng cao, có thể mài, dũa để tạo thành những bộ phận lưỡi, mũi nhọn, sắc, có độ sát thương cao. Thiếc và chì sẽ khiến khuôn đúc mũi tên rất róc, không bị bám dính.
Đây là cơ sở để nhóm nghiên cứu tìm nguyên liệu chế tạo mũi tên đồng. Việc đúc mũi tên được tuân thủ theo đúng phương pháp thủ công truyền thống và do các nghệ nhân đúc đồng làng Đại Bái (huyện Gia Bình, Bắc Ninh) thực hiện. Ngoài ra, thân mũi tên cũng được nhóm nghiên cứu làm từ thân cau già, vì thân cau không có đốt, có khả năng làm được thân mũi tên có độ dài nhất định, gỗ có độ dẻo, thẳng, không bị co ngót, cong vênh. Toàn bộ mũi tên dài 80 cm, đường kính 0,8 cm, nặng 80-100 g.
Trong khi chế tạo mũi tên, nhóm nghiên cứu cũng tìm cách phục dựng nguyên mẫu máy bắn nỏ liên châu (bắn nhiều tên cùng một lúc). Từ những mẫu nỏ thu được ở Hòa Bình, Nghệ An và mẫu máy nỏ trên phù điêu Angkor Wat (Campuchia), nhóm nghiên cứu đã phối hợp với những thợ làm nỏ của người Mường thử phục dựng máy nỏ và nỏ cá nhân thời Văn Lang - Âu Lạc. Bước đầu đã phục dựng được loại máy bắn nỏ có thể bắn một và nhiều mũi tên đồng cùng một lúc.
Sau khi phục dựng xong toàn bộ mũi tên và máy bắn nỏ, nhóm nghiên cứu tiến hành bắn thử và kiểm chứng sức mạnh, uy lực của mũi tên bắn ra tại nơi phục dựng máy bắn nỏ tại Hoà Bình. Ban đầu, những tấm bia được làm bằng thân cây chuối, mảng xốp đặt ở khoảng cách gần 100 m, khi bắn bằng máy, mũi tên đều xuyên qua mục tiêu. Khoảng cách tấm bia được co dịch để kiểm chứng hiệu quả gây sát thương của mũi tên. Kết quả bắn kiểm chứng cho thấy mũi tên có thể bay khoảng 100 -- 120 m, nhưng tầm sát thương, mũi tên có uy lực nhất ở khoảng cách 60 -- 80 m.
Thêm vào đó, "nỏ thần" An Dương Vương chủ yếu được sử dụng để chống lại các đợt tấn công thành, đối phương phải vượt qua một lớp hào sâu quanh thành nên việc nghiên cứu đặc điểm người đứng bắn từ trên cao xuống cũng được lưu ý. Theo các nhà nghiên cứu, thường đường ngắm bắn để chếch khoảng 10 độ so với đường thẳng sẽ đem lại hiệu quả cao nhất.
Ngoài ra, mũi tên ba cạnh tạo ra vết rách to theo ba hướng, gây thoát máu nhanh, thương vong lớn cho đối phương. Đây là một đặc điểm quan trọng khiến cho đối phương hoang mang, mất bình tĩnh khi đang tấn công và là một yếu tố tạo nên tính "thần kỳ" của loại nỏ An Dương Vương so với các loại vũ khí đương thời và ngay cả với loại nỏ chỉ được bắn bằng mũi tên có hai cạnh thông thường.

Xin mời quý vị và khán giả tiếp tục cùng biên tập viên Cao Chung tìm hiểu câu chuyện của chiếc nỏ thần đã giúp Thục Phần An Dương Vương chống lại đội quân Triều Đà. Cổ Loa nơi còn lưu giữ được rất nhiều những di vật minh chứng mạnh mẽ cho sự tồn tại của vũ khí nỏ bắn tên đồng trong lịch sử giúp ta thấy nghệ thuật, kỹ thuật và chiến thuật quân sự của ông cha hơn 2000 năm trước đã đạt đến một đỉnh cao rất đáng tự hào.