NHỮNG ĐỒNG BẠC CHÂU ÂU PHÁT HIỆN TẠI TRI TÔN-AN GIANG - Phạm Hữu Công , Philippe Trương (Pháp)

-Tiền hình tròn dẹp bằng bạc đừơng kính từ 1→1,5cm, mặt tiền đúc nổi hình dạng con vật như con gà, lưng tiền để trơn. Dân gian gọi là tiền con gà.

-Thỏi bạc dạng hình cầu mà dân rà phế liệu gọi là tiền “gúc”

-Tiền hình tròn dẹp bằng bạc có chữ Latin và các hình chạm trên cả 2 mặt.

Tuy nhiên họ chỉ đem đến bảo tàng 15 đồng tiền tròn bằng bạc có chữ Latin. Xin được giới thiệu những đồng tiền này:

15 đồng tiền có kích cỡ gần bằng nhau, nhưng tựu trung lại có 2 loại:

A- Tiền Tây Ban Nha: 1(một) đồng. Tình trạng: hơi bị méo và bị phong hoá thành màu đen.

-Đường kính: 3,8cm. Dày: 0,2cm. Cân nặng: 56 gram. Tỷ lệ bạc: chưa kiểm nghiệm.

 -Lưng tiền có hàng chữ Latin chạy vòng ngoài rìa: 1738*M*VTRAQUE (khoảng cách)VNUM*M* nghĩa là làm tại Mexico năm 1738. (Mexico lúc đó là thuộc địa của Tây Ban Nha có nhiều mỏ bạc nên tiền thường được đúc từ đây mang về), bên trong trang trí một trái cầu đội vương miện giữa 2 cột trụ kiến trúc kiểu Gothique đối xứng, trên đầu mỗi cột trụ cũng có vương miện, cột bên trái treo giải ruban có chữ PLUS. Tất cả tạo thành biểu tượng Tây Ban Nha cai trị thế giới.

-Mặt tiền có hàng chữ chạy vòng ngoài rìa: PHILIP V.D.G.HISPAN.ET.IND.REX. Nghĩa là: Philip V nhờ chúa trời được làm vua Tây Ban Nha và Ấn Độ, bên trong là hình khiên chứa biểu tượng đội vương miện. Không nhìn rõ được biểu tượng này. Hai bên hình khiên có các dạng ký tự: bên trái là chữ MF đặt dọc, bên phải đã bị mờ chữ như hình số 8. Philip V (1683-1746) là vua Tây Ban Nha trong 2 giai đoạn: 1700-tháng 1 năm 1724, tháng 6 năm 1724- 1746 (Wikipedia).

 Như vậy đây là đồng tiền Tây Ban Nha phát hành vào năm 1738 trong thời kỳ làm vua lần thứ 2 của Philip đệ Ngũ. Mạng ebay giới thiệu 1 đồng tiền tương tự đồng này phát hành vào năm 1741 với giá 12.90 USD. Họ gọi là Pillar dollar (đô la cột trụ)

B- Tiền công ty Đông Ấn Hà Lan (Bỉ): 14 đồng.

 - Mặt tiền được trang trí gần giống nhau với hàng chữ chạy vòng ngoài rìa: CRESCUNT CONCORDIA RES PÆVRE, phía trong là hình 2 con sư tử lớn đội vương miện đứng trên 2 chân sau quay vào nhau nhưng mặt lại nhìn ra chính diện, hai chân trước cùng đỡ một cái khiên đội vương miện. Vương miện có đỉnh là 1 bông hoa 4 cánh, thân vương miện nối bằng dây lá phong?, trong khiên có 1 con sư tử đứng trên 2 chân sau hướng về phía trái một chân trước cầm gươm vung lên, chân còn lại cầm một nắm dây đưa ngang. Đây chính là biểu tượng của Hà Lan (Wikipedia về province of Holland). Phía dưới ghi năm phát hành bằng chữ số Arập trong các kiểu khung tròn nhiều dây uốn lượn. 14 đồng này được phát hành theo nhiều năm khác nhau: 1759 (2 đồng), 1760 (1 đồng), 1761 (2 đồng), 1765 (1 đồng), 1768 (8 đồng).

- Lưng tiền trang trí tương tự nhau: có hàng chữ Latin chạy vòng ngoài rìa (khác đôi chút về nội dung) hình lớn một kỵ sĩ đang phóng ngựa tay cầm gươm đưa lên ngang đầu, dưới chân ngựa là một huy hiệu (khác nhau về nội dung): Hàng chữ Latin chạy vòng ngoài và huy hiệu trên lưng tiền là cơ sở để xác định nơi phát hành 14 đồng tiền này. Chia ra như sau:

+12 đồng tiền thuộc tỉnh WESTF. Tình trạng: cả 12 đồng bị phong hoá màu đen, có 2 đồng mòn không đều nhưng vẫn nhận ra, một số đồng bị méo. Đường kính: 4→4,3cm. Dày: 0,05→0,2cm. Cân nặng nhất 85gram, nhẹ nhất  53 gram. Tỷ lệ bạc: chưa kiểm nghiệm. Tất cả lưng tiền đều có chữ MONO. ARG. CONFŒ . BELG. PRO. WESTF nghĩa là: Bằng bạc tốt, tỉnh Westf, Bỉ. Huy hiệu dưới chân ngựa hình chiếc khiên đội vương miện 5 đỉnh hình bông hoa 4 cánh, trong huy hiệu là 2 con sư tử 1 con ở phần trên, 1con ở phần dưới riêng biệt nhau đứng trên 4 chân đang chồm tới. Wilipedia cho biết có một tỉnh là Friesland thuộc duyên hải phía Bắc Hà Lan có huy hiệu là 2 con sư tử hệt như trên 12 đồng tiền. (Wikipedia về province of Holland). Vậy tỉnh Westf có thể là Friesland hiện nay của Hà Lan. 12 đồng tiền này phát hành vào những năm 1759 (1 đồng),1760 (1 đồng), 1761 (1 đồng), 1765 (1 đồng), 1768 (8 đồng).

+1 đồng tiền thuộc tỉnh ZEELAND. Tình trạng: còn nguyên vẹn, sáng loáng, chữ đọc rõ ràng. Đường kính: 4,2cm. Dày: 2cm. Cân nặng: 83 gram. Tỷ lệ bạc: chưa kiểm nghiệm. Lưng tiền có chữ MONO. ARG. PRO CON   FŒ . BELG.COMZEL. nghĩa là: Bằng bạc tốt, Comzel, Bỉ. Huy hiệu dưới chân ngựa là chiếc khiên đội vương miện 5 đỉnh hình hoa 4 cánh, trong khiên khắc hình nửa thân sư tử trên 3 làn sóng. Wilipedia cho biết có một tỉnh là Zeeland nhiều bán đảo ở phía Tây Nam Hà Lan. Tỉnh Zeeland có huy hiệu là con sư tử trên 3 làn sóng giống như huy hiệu trên đồng tiền. (Wikipedia về province of Holland). Vậy Comzel có khả năng thuộc Zeeland Hà Lan hiện nay. Đồng tiền này phát hành vào năm 1759

+1 đồng tiền thuộc tỉnh HOLD. Tình trạng: bị phong hoá màu đen, mòn không đều. Đường kính: 4,1cm. Dày: 0,1cm không đều. Cân nặng: 75 gram. Tỷ lệ bạc: chưa kiểm nghiệm. Lưng tiền có chữ MONO. ARG. CONFŒ . BELG.PRO .HOLD nghĩa là: Bằng bạc tốt, tỉnh Hold, Bỉ. Huy hiệu dưới chân ngựa là chiếc khiên đội vương miện 5 đỉnh hình hoa 4 cánh, trong khiên một con sư tử đứng trên 2 chân dưới đang chồm tới.  Wilipedia cho biết có một tỉnh là tỉnh South Holland thuộc duyên hải phía Tây Hà Lan. Tỉnh này có huy hiệu giống hệt trên đồng tiền Hold. Vậy tỉnh Hold có khả năng hiện nay là tỉnh South Holland. Đồng tiền này phát hành vào năm 1761.

15 đồng tiền bằng bạc Châu Âu của Tây Ban Nha và Hà Lan tìm thấy ở An Giang hé mở nhiều điều thú vị về vùng đất Nam bộ cuối thế kỷ 18 thậm chí cả ở thế kỷ 19.