NHÀN ĐÀM NHÂN NGÀY QUỐC TẾ BẢO TÀNG 18/5/2013 - PHẠM HỮU CÔNG

NHÀN ĐÀM  NHÂN NGÀY QUỐC TẾ BẢO TÀNG 18/5/2013

VỚI CHỦ ĐỀ CỦA ICOM: BẢO TÀNG (KÝ ỨC+SÁNG TẠO)=BIẾN ĐỔI XÃ HỘI

Bảo tàng là một thành quả quan trọng của loài người. Cũng như các thành quả quan trọng khác trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, bảo tàng có nhiều ảnh hưởng đến cộng đồng mà một trong những ảnh hưởng thấm đượm tính nhân văn là lưu giữ dấu tích, bằng chứng của quá khứ và phát huy sự tích cực từ những dấu tích, bằng chứng đó. Tầm quan trọng của bảo tàng vì thế không chỉ buộc các nhà nước phải tổ chức cơ quan này mà còn lôi cuốn nhiều tư nhân đứng ra thành lập bảo tàng riêng, từ đó làm nên một hệ thống toàn cầu chuyên biệt về lưu giữ và phát huy di sản.

Thực tế, chính việc lưu giữ di sản đã làm bảo tàng trở thành nguồn của ký ức và sáng tạo tạo nên sự biến đổi xã hội mà các hiện vật bảo tàng là bằng chứng sinh động của công thức kỳ ảo do ICOM đề ra: Bảo tàng (Ký ức+ Sáng tạo)= Biến đổi xã hội.

 Chẳng hạn về cái rìu đá thời Tiền sử: Khó thể có một ai mà không suy nghĩ trước một cái rìu đá thời Tiền sử với hình dạng gần như thống nhất trên toàn thế giới nếu biết rằng nó chính là phiên bản đầu tiên về hình dạng của chiếc răng cửa, một vật sắc bén bền vững nhất trong những vật sắc, bén hiếm có mà người cổ có thể nhìn thấy từ thiên nhiên và phản ánh vào tư duy của họ để phát minh ra vũ khí kiêm công cụ lao động đầu tiên của con người. Đó là ký ức kinh hoàng về những trận cắn xé tranh đoạt miếng ăn mà vũ khí duy nhất là móng vuốt và răng đã làm người nguyên thủy bật ra sáng tạo. Trong khi móng vuốt bằng carbonat calci thì bền vững sắc bén và cực kỳ lợi hại thì những móng vuốt làm bằng đá vừa khó chế tạo vừa dễ bị gãy mỗi khi xung trận hoặc săn mồi đã làm cho những chiếc răng (rìu) bằng đá có được thế mạnh là lâu bị hư hỏng đã trở thành công cụ, vũ khí mạnh mẽ nhất trong một thời gian dài của người nguyên thủy. Sự giống nhau về hình thức của chiếc rìu đá tìm thấy trong các nền văn hóa thời tiền sử trên thế giới cũng là chứng minh thú vị về điểm chung đầu tiên của các dân tộc trong sự “thống nhất” cao về kỹ thuật và kiểu dáng. Lịch sử đã chứng minh chiếc rìu đá chính là vật dụng làm biến đổi xã hội loài người, làm tăng năng suất lao động, hạn chế sự thương vong của người tiền sử, là bước đầu tiên con người chập chững tiến vào văn minh với công cụ trợ lực.  

Chiếc cưa thợ mộc cũng là dạng ký ức cộng sáng tạo để hình thành sự biến đổi xã hội. Không ai có thể phủ nhận khi chưa có cái cưa con người mất thời gian và công sức nhiều như thế nào để có thể làm ra đồ gỗ. Từ khi có cưa, ngành đồ gỗ phát triển vượt bậc: Chính từ ký ức của những lần tay chân đầu mặt bị xây sước khi vào sâu trong rừng tìm hạ cây làm nguyên liệu, người thợ đã nhận ra vật làm rướm máu thân thể họ chính là những chiếc lá cỏ răng cưa mềm mại và từ đó chiếc cưa ra đời đã làm biến đổi hoàn toàn xã hội.

Cây tầm vông vạt nhọn trong kháng chiến chống thực dân Pháp tại Nam bộ cũng là một ví dụ có ý nghĩa: ký ức đau thương của người dân bị áp bức đã sáng tạo ra một vũ khí lạ kỳ làm quân địch khiếp sợ góp phần biến đổi suy nghĩ của địch về cách đánh của ta…

Các danh nhân cũng từng lưu giữ nhiều ký ức để rồi trong cuộc đời mình sáng tạo ra những kỳ công làm biến đổi xã hội…

Nói chung, di sản người xưa đều là từ ký ức để đi đến sáng tạo góp phần làm thay đổi xã hội về mọi mặt từ kinh tế, xã hội cho đến chính trị tức là từ hạ tầng cơ sở cho đến kiến trúc thượng tầng, khi bảo tàng nhận lãnh phần việc lưu giữ phát huy những điều ấy cần nói lên được câu chuyện mà hiện vật ẩn chứa…

09/05/2013

PHẠM HỮU CÔNG

Một số hình ảnh trong ngày kỉ niệm Quốc tế Bảo tàng 18/5 (21/5/2013)