DANH NHÂN CHU VĂN AN (1292-1370)

Chu Văn An sinh ngày 25 tháng 8 năm Nhâm thìn (1292), dưới thời vua Trần Anh Tông, tại xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm (nay là xã Thanh Liệt, huyện Thanh Trì, Hà Nội). Ông được lịch sử ghi nhận là một nhà giáo, một thầy thuốc và là một đại quan của nhà Trần.

Ông là người chính trực, đã từng đỗ Thái học sinh nhưng không ra làm quan mà mở trường dạy học ở làng Huỳnh Cung, bên kia sông Tô Lịch. Ông có công lớn trong việc truyền bá, giáo dục tư tưởng đạo đức Khổng giáo vào Việt Nam. Khoa thi năm 1314, hai học trò của ông là Phạm Sư Mạnh và Lê Quát đã đỗ Thái học sinh, gây tiếng vang lớn trong giới sĩ tử.

Tiếng tăm và uy tín của ông vang dội đến tận kinh đô. Do vậy, năm 1325, vua Trần Minh Tông đã cho mời ông vào cung dạy cho Thái tử Trần Vượng, về sau là vua Trần Hiến Tông. Trong thời gian này, ông giữ chức Tư nghiệp trường Quốc Tử Giám và còn biên soạn tác phẩm Tứ thư thuyết ước gồm 10 quyển. Đây là sách giáo khoa giảng dạy Nho giáo do người Việt Nam biên soạn.

Năm 1329, vua Trần Minh Tông nhường ngôi cho con là Trần Hiến Tông nhưng vua mất sớm ở tuổi 23. Sau đó, Trần Dụ Tông lên ngôi và nhà Trần bắt đầu suy thoái, chính sự bắt đầu nhiễu nhương. Là một người tiết tháo, ông thấy quyền thần làm nhiều điều vô đạo nên ông đã dâng “Thất trảm sớ” xin chém 7 tên gian nịnh, nhưng vua không nghe. Ông chán nản từ quan về ở núi Phượng Hoàng (Chí Linh, Hải Dương), lấy hiệu là Tiều ẩn (ẩn sĩ hái củi), dạy học, viết sách làm thơ để nói lên tâm sự của mình lấy tựa là Tiều Ẩn thi tập và Quốc ngữ thi tập.

Ngày 26 tháng 11 năm Canh tuất (1370), Chu Văn An mất, thọ 79 tuổi. Vua Trần Nghệ Tông thương tiếc, ban cho tên thụy là Văn Trinh Công, hiệu Khang Tiết tiên sinh và đưa ông vào thờ ở Văn Miếu ngang hàng với các bậc tiên Nho. Lăng mộ và đền thờ của ông hiện còn trên núi Phượng Hoàng, thuộc xã Văn An cách khu di tích Côn Sơn khoảng 4 km. Đây là một điểm di tích lịch sử văn hoá và danh thắng. Lăng mộ Chu Văn An cũng nằm trong khu di tích này. Hằng năm, tại đây có 2 lễ chính vào ngày 25/08 và 26/11.

Đánh giá về công đức của ông, sử thần Ngô Sĩ Liên viết: “Đấy là bậc tôn sư của Nho gia nước Việt Nam ta”. Nhà bác học Lê Quý Đôn viết: “Chu Văn An dâng sớ chém bọn nịnh thần, làm rung chuyển cả trong triều, ngoài quận rồi cáo quan, trả mũ áo về nhà, không nhận tước lộc bó buộc, vua phải tôn trọng, công khanh phải kính phục. Đấy là bậc thanh cao nhất”.

Trong lịch sử giáo dục nước nhà, ông cũng đã đạt được địa vị cao quý nhất, xứng đáng đứng đầu các nhà giáo từ xưa tới nay. Ông đã vượt qua ngưỡng cửa: Làm thầy giáo giỏi của một đời để đạt tới làm thầy giáo giỏi của muôn đời như Phan Huy Chú đã ngợi ca ông trong Lịch triều hiến chương loại chí như sau: “Học nghiệp thuần túy, tiết tháo cao thượng, làng Nho nước Việt, trước sau chỉ có một Chu Văn An, các ông khác không thể nào sánh được”.

Tháng 11 hằng năm, khi cả nước có nhiều hoạt động kỷ niệm ngày Hiến chương Nhà giáo Việt Nam (20/11), chúng ta cùng nhớ về Chu Văn An – người thầy mẫu mực của Việt Nam muôn đời.