CHIẾC HỘP ĐỰNG SẮC PHONG BẰNG ĐỒNG - Lê Thanh Bình

Sự đa dạng về loại hình, phong phú về chất liệu và hình dáng, mô típ hoa văn từ đơn giản đến phức tạp của hiện vật, nói lên óc sáng tạo thể hiện qua bàn tay khéo léo của nghệ nhân đã góp phần làm giàu cho nền văn hóa dân tộc. Trong số các hiện vật đang được trưng bày, đáng chú ý là chiếc hộp của nhà sưu tập Nguyễn Văn Phẩm.

Hiện vật hình hộp chữ nhật có chiều cao: 14cm, chiều dài: 58cm và chiều rộng: 10,5cm. Hộp được cấu tạo bởi hai lớp, lớp bên trong đựợc làm bằng gỗ dày 1cm, Bên ngoài đựơc chế tác bằng chất liệu đồng bao phủ thân hộp. Lớp gỗ bên trong đã mục phần chân đế, lớp đồng bên ngoài vẫn còn nguyên vẹn. Hộp được cấu tạo thành ba phần: Phần nắp, phần thân và phần đế.

* Phần nắp được gắn với thân bởi hai bản lề bằng đồng ở mặt cạnh dài sau hộp. Mặt thiên (mặt nắp hộp) thể hiện mô típ song phụng hàm hoa (hai chim phụng ngậm hoa), trên miệng mỗi con chim phụng ngậm một cành hoa đối xứng nhau qua một nhánh hoa mẫu đơn chính giữa. Đầu phụng được tạo nét cách điệu phối cảnh với hoa văn hoa mẫu đơn tạo nên sự uyển chuyển thanh thoát cho hiện vật.

* Phần thân hộp được thiết kế theo đường gờ một cấp thu vào khoảng 2cm so với phần đế, tạo thành thế đứng vững chắc cho hộp. Mô típ hoa văn thể hiện tinh xảo các đồ án đề tài Long, Lân, Qui. Trên thân hộp được trang trí bởi đường gờ nổi chạy bao quanh một vòng thân hộp. Hai mặt cạnh dài trước và sau hộp thể hiện cùng chung một đồ án Lưỡng long chầu nhật (hai rồng chầu mặt trời). Thân rồng được nghệ nhân thể hiện thủ pháp Long ẩn vân (rồng trong mây). Rồng được chi tiết hóa từ râu, sừng, bờm, mắt, mũi… Tạo nên vẽ dữ tợn và uy nghi. Tất cả kết hợp hài hòa uyển chuyển tao nên một thể thống nhất và sống động cho hiện vật.

Hai mặt cạnh hông đối xứng thể hiện đề tài Lân và Rùa. Nhìn từ trái qua phải, Mặt hông bên trái thể hiện đề tài Rùa đang trong tư thế chân bước đi đầu quay ngoảnh lại, trên lưng rùa có chở cuốn thư. Hình ảnh rùa còn được thể hiện kết hợp với sóng nước và dây lá tạo nên phong cảnh thủy mặc. Mặt đối xứng bên phải thể hiện đề tài Lân cũng đang trong tư thế chân bước đi đầu quay ngoảnh lại trên lưng còn chở cổ đồ, trên đầu là những áng mây bay, tất cả những chi tiết này thể hiện trình độ tinh xảo và điêu luyện của người nghệ nhân. Phần dưới tiếp giáp phần đế bốn mặt được phủ kín bới dãy trang trí hoa văn tinh xảo đề tài hoa cúc dây, hoa cúc tượng trưng cho khí tiết, chí khí của người quân tử.

* Phần chân đế với kỹ thuật cắt khấc tạo thành cạnh chân đế dạng hồi văn. Bốn mặt được trang trí mô típ hồi văn hình vuông kết hợp dây lá cách điệu làm tăng thêm giá trị nghệ thuật cho hiện vật. Như vậy đồ án hoa văn tứ linh: Rồng, Lân, Rùa, hồi văn tượng trưng cho sự trường tồn và bền vững, Phượng tượng trưng cho người phụ nữ của thanh bình, phải chăng hoa văn trên hộp thể hiện cho sự bền vững của một triều đại.

Mặt ngoài của đáy hộp có ghi dòng chữ Hán:

丙  Bính

申  Thân

年  Niên

造  Tạo

恭  Cung

進  Tiến

 Tạm dịch là: Được chế tạo vào năm Bính Thân, dâng lên

Qua nghiên cứu bước đầu thì đây là hiện vật dùng để đựng sắc phong được chế tác vào năm 1836 hoặc 1896. Hộp đựng sắc phong bằng gỗ thì ta thường gặp, nhưng hộp đựng sắc phong bằng đồng rất ít hầu như chưa thấy. Đây là hộp đựng sắc phong độc đáo về chất liệu, hoàn chỉnh về mặt cấu tạo và ý nghĩa về mô típ hoa văn, làm cho hiện vật không đơn thuần là một hộp đựng, chứa nội dung bên trong là sắc phong nữa, mà nó hàm chứa ý nghĩa và tư tưởng của cả một triều đại. Chính nét độc đáo của hiện vật đã góp phần làm giàu cho nền văn hóa dân tộc dưới thời Nguyễn nói riêng và bề dày lịch sử văn hóa dân tộc nói chung.