CHIẾC CHOÉ GÒ SÀNH LẠ TẠI BẢO TÀNG LỊCH SỬ - Tô Kim Ngân

Choé có chiều cao 62 cm, đường kính miệng 23 cm, niên đại thế kỉ 15, chất liệu gốm men nâu, tình trạng choé nứt, hào bám. Choé có dạng hình trứng, thân choé thót dần về phần đáy, và được chia làm 5 phần: miệng, cổ, vai, thân và chân. Ở phần miệng choé được cuốn cong ra ngoài; cổ choé  đứng, cao 5 cm; vai nở, từ cổ đến phần tiếp giáp của thân có đắp nổi cách điệu 5 quai hình sóc, nằm cuộn tròn, cách đều nhau, đầu quay hướng ra ngoài, trên thân choé có đắp nổi 2 đường viền hoa văn cách điệu hình sóng nước và hình chấm tròn nổi liên tiếp nhau bao vòng quanh thân choé. Ở giữa thân đắp nổi hình rồng “Truy Long” (Rồng đuổi nhau), thân rồng uốn lượn hình sóng nước, vẩy của rồng khá rõ nét, đuôi xoắn hình trôn ốc. Phần dưới thân choé có trang trí hoa văn xoắn thừng cũng vòng quanh thân choé. Tiếp theo là phần chân để mộc không tráng men có vết hào bám. Điều này chứng tỏ rằng choé đã nằm trong điều kiện môi trường nước biển khá lâu. Có lẽ choé được tìm thấy trong một con tàu đắm nào đó.

Đề tài trang trí của gốm Gò Sành phần lớn là hoạ tiết trang trí cân đối, nhẹ nhàng. Quen thuộc nhất là đề tài thiên nhiên như hoa lá, hoa dây, sóng nước, rồng, phượng, rồng và mây và ngọn lửa cách điệu, …được thể hiện trên các sản phẩm. Đề tài rồng và mây thường được thể hiện nhiều nhất trên choé  mang phong cách tinh tế và hài hoà. Và một điểm khá độc đáo ở chiếc choé đang trưng bày ở đây nữa là hình tượng  con sóc cách điệu thành 5 cái quai cầm, rất ít thấy trong hoa văn  trang trí theo đề tài thiên nhiên khác biệt so với những sản phẩm cùng loại. Nhìn chung hình tượng rồng trên gốm Chăm có nhiều nét tương đồng với hình ảnh rồng thời Lý, Trần. Hoa văn để mộc không tráng men, đây là một trong những kỹ thuật rất đặc biệt của nghệ nhân Chămpa. Đặc điểm này giúp chúng ta dễ dàng nhận biết đó là sản phẩm gốm Chămpa so với các sản phẩm của các quốc gia khác.

Bên cạnh những sản phẩm như đĩa, chén, bình, lọ, âu…. thì sản phẩm choé được sử dụng khá phổ biến. Có lẽ choé là vật dụng rất cần thiết để phục vụ cho đời sống tinh thần như đựng rượu cúng tế cho thần linh, như trong lễ hội Katê….. Như vậy chiếc choé lạ vừa giới thiệu trên đây của Chămpa có niên đại 15.