BỘ ĐỒ ĂN GỐM MEN XANH TRẮNG DO PHÁP SẢN XUÂT TẠI BẢO TÀNG LỊCH SỬ– TP. HỒ CHÍ MINH - Philippe Trương, Trần Thị Thanh Đào, Nguyễn Khắc Xuân Thi

1. Thố có nắp (đựng thức ăn để giữ nóng): BTLS.206 (ảnh 1)

Thố cao: 12,5cm; 53,5 x 43,5

 Nắp: cao 22cm; 37,5 x 47,5

Hình chữ nhật 4 góc cắt tròn bẻ ngang. Trên vành miệng theo cạnh dài có hai rồng ngậm cuốn thư kiểu giả chữ Hán, đối xứng là 2 rồng ngậm bình hoa, trên hai cạnh chiều ngang hình chim phụng, ở 4 góc là 2 cặp đối xứng cảnh người và chim công và cảnh người và lồng chim. Thành đứng bên trong có 8 cụm hoa văn cảnh  người, lâu đài, lan can, cây cầu, cây liễu… Trong lòng cảnh 2 người đang ngồi cầm quạt bên tòa lâu đài, xung quanh có cây tùng, liễu, chim, cảnh người ngồi chèo thuyền, khóm hoa… Thành ngoài trang trí chim phụng, bình hoa, cuốn thư…

Nắp có núm hình trái lê và cuống: trên nắp có những cảnh tương tự cảnh trong lòng thố, có thêm 4 cụm hoa văn người bán thân ngồi lồng vào trong vòng tròn, trên đầu có chim hạc bên dưới gắn nhánh hoa.

2. Chậu (đựng nước đá ướp chai rượu) có tay cầm: BTLS.202 (ảnh 2)

Cao: 24cm, Đkm: 32,5cm

Hình trụ, có hai tay cầm hình tròn dẹt. Thành trong vành miệng có hình hai  rồng ngậm cuốn thư kiểu giả chữ Hán đối xứng là hai rồng ngậm bình hoa với kiểu giả chữ Hán, xen kẽ là hình trăng lưỡi liềm có hình mặt người, ngôi sao đối xứng hình bướm. Thành ngoài vành miệng hoa văn tương tự thành trong vành miệng  trừ mặt trăng lưỡi liềm, ngôi sao. Thân có cảnh 2 người ngồi nói chuyện bên lâu đài, chim bướm, dế, cây tùng, liễu…

3. Bình rót BTLS.173 (ảnh 3) Cao: 28cm, đkm: 12,5, ngang: 26cm

Miệng loe nhún tai bèo tạo thành vòi rót nước (kiểu mỏ dưới chim đại bàng?), quai có hình dây lá uốn lượn trang trí chim, chân đế loe. Thành trong và ngoài vành miệng vẽ rồng, bướm và kiểu giả chữ Hán. Thân bình có cảnh một người cầm lộng che một người, cảnh người ngồi trong lâu đài và cảnh hai người đi thuyền, cây lá, chim bướm… Chân đế có thêm cá sấu có chân cách điệu, chim…

4. Chậu BTLS.165 (ảnh 4)      Cao: 12,5cm, đkm: 38,5cm

Vành miệng hơi loe, cắt khấc hình cánh hoa. Thành trong vành miệng có hình  rồng ngậm cuốn thư đối xứng là hai rồng ngậm bình hoa, xen kẽ là hình chiếc thuyền và hình ngôi nhà nhỏ có chữ NP. Trong lòng cảnh hai người đang ngồi cầm quạt nói chuyện bên lâu đài, xung quanh có cây tùng, liễu, chim bướm, cào cào, dế, cá sấu có chân cách điệu… Thành ngoài cảnh một người đang cầm lộng che một người và hoa văn người bán thân ngồi lồng vào trong vòng tròn, trên đầu có chim hạc bên dưới gắn nhánh hoa.

5. Nhóm đĩa chân cao: 4 hiện vật (ảnh 5)

+ BTLS.121 (ảnh 5 trên)                   Cao: 15 cm, đkm 28 cm

Vành miệng loe cắt khấc hình cánh hoa, hai quai cầm hình vòng cung, chính giữa có hình tròn nổi, thành trong vành miệng có hình 2 rồng ngậm cuốn thư, chim phụng và 2 cá sấu có chân cách điệu. Trong lòng cảnh 2 người trong đó một người đang cầm quạt, lâu đài, lan can, cây… Thành ngoài có cảnh người ngồi trên thuyền, người cầm lộng, cây tùng, liễu… Vành chân đế loe có hình cá sấu, kiểu giả chữ Hán triện, khóm hoa lá…

+ BTLS.122 (ảnh 5 - phải)      Cao: 12cm, đkm: 25cm

Miệng loe cắt khấc cánh hoa, thành trong và ngoài vành miệng trang trí hai rồng ngậm bình hoa có kiểu giả chữ Hán, chim phụng, giữa lòng cảnh hai người đang tập võ, cảnh cây cỏ, lan can… Vành chân đế loe vẽ bướm, kiểu giả chữ Hán triện, bướm, phiến đá…

+ BTLS.123 (ảnh 5 - dưới)      Cao: 9,5cm, đkm: 24cm

Miệng loe cắt khấc cánh hoa, thành trong và ngoài vành miệng trang trí hai rồng ngậm cuốn thư, chim phụng, giữa lòng cảnh người cầm vợt đi bắt chim trên vai gánh hai con chim, cây cỏ… Vành chân đế loe có bướm, kiểu giả chữ Hán triện, bướm, phiến đá…

+ BTLS.124 (ảnh 5 - trái)       Cao: 9,5cm, đkm: 24cm

Miệng loe cắt khấc cánh hoa, thành trong và ngoài vành miệng trang trí hai rồng ngậm cuốn thư kiểu giả chữ Hán, chim phụng, giữa lòng cảnh hai người đang tập võ, cảnh cây cỏ, lan can… Vành chân đế loe vẽ bướm, kiểu giả chữ Hán triện, phiến đá…

6. Nhóm đĩa : 18 hiện vật.                Cao: 2cm, đkm: 19,5cm.

+ Nhóm 1 gồm 5 hiện vật BTLS.78, BTLS.79, BTLS.85, BTLS.86, BTLS.94. Thành trong vành miệng hình hai rồng ngậm bình hoa có kiểu giả chữ Hán, chim phụng, lòng có cảnh một người đang cầm lộng che một người. Ngoài để trơn.

+  Nhóm 2 gồm 3 hiện vật BTLS.80, BTLS.83, BTLS.90. Thành trong vành miệng hình hai rồng ngậm bình hoa có kiểu giả chữ Hán, chim phụng, lòng vẽ cảnh 3 người ngồi trên thuyền: 2 giai nhân và một công tử. Ngoài để trơn.

+ Nhóm 3 gồm 2 hiện vật BTLS.87, BTLS.89. Thành trong vành miệng hình hai rồng ngậm cuốn thư kiểu giả chữ Hán, chim phụng, lòng có cảnh 3 người ngồi trên thuyền: 2 giai nhân và một công tử. Ngoài để trơn.

+ Nhóm 4 gồm 3 hiện vật BTLS.82, BTLS.84, BTLS.91. Thành trong vành miệng hình hai rồng ngậm bình hoa có kiểu giả chữ Hán, chim phụng, lòng có cảnh một người hầu đang che lộng cho một phụ nữ. Ngoài để trơn.

+ Nhóm 5 gồm 2 hiện vật BTLS.88, BTLS.92. Thành trong vành miệng hình hai rồng ngậm bình hoa có kiểu giả chữ Hán, chim phụng, lòng có cảnh người ngồi trong khung cửa lâu đài có cây cầu bắc qua, cây tùng liễu… Ngoài để trơn.

+ Nhóm 6 gồm 2 hiện vật BTLS.81 Thành trong vành miệng hình hai rồng ngậm bình hoa có kiểu giả chữ Hán, chim phụng, lòng có cảnh người ngồi trong khung cửa lâu đài, BTLS.93 hình tương tự chỉ khác hai rồng ngậm bình hoa kiểu giả chữ Hán. Ngoài để trơn.

+ Nhóm 7 gồm 1 hiện vật BTLS.77. Thành trong vành miệng hình hai rồng ngậm bình hoa có kiểu giả chữ Hán, chim phụng, lòng có cảnh 2 người một người cầm dù, một người cầm quạt, lan can… Ngoài để trơn.

Những thông tin liên quan đến hiệu đề của nhóm hiện vật này:

- 26 hiện vật đều có ghi hiệu đề do xưởng Jules Vieillard & Cie (Bordeaux - Pháp) chế tạo gồm các loại sau:

+ Hiệu đề huy hiệu thành phố Bordeaux (Pháp). Phía trên trong một dải “ruy ban” ghi chữ: J.VIEILLARD & CIE (tên xưởng Jules Vieillard & Cie)”, phía dưới cũng có một dải “ruy ban” ghi chữ chữ BORDEAUX (ảnh 6). Hiệu đề này được in trên các đĩa chân cao, chậu.  

+ Hiệu đề ba trăng lưỡi liềm lồng vào nhau tạo thành một hình - huy hiệu của thành phố Bordeaux. Phía trong ba vành trăng có ba dòng chữ : D. JONHSTON & CIE, JULES VIEILLARD & CIE, BORDEAUX.

Ông David Johnston, người gốc Ailen, thị trưởng của thành phố Bordeaux, mở một công ty sản xuất đồ sành sứ tại Bataclan (Bordeaux) vào năm 1836. Vì tình hình tài chính khó khăn nên năm 1840, ông kêu gọi góp vốn và đổi tên công ty thành D. Jonhston & Cie. Cùng năm ấy ông thuê ông Jules Vieillard vào làm giám đốc kỹ thuật của công ty. Năm 1844,  Johnston đóng cửa và ông Jules Vieillard mua lại và lập ra công ty Jules Vieillard & Cie (ảnh 7). Hiệu đề này được in trên bình rót, đĩa, thố.

+ Hiệu đề vẽ một người Trung Quốc cầm một dải “ruy ban” trên đó có ghi 3 dòng chữ J.VIEILLARD & CIE, PORCELAINE (đồ sứ) D. JOHNSTON và MEDAILLES D’OR (huy chương vàng) ở phía dưới. Phía dưới ngoài dải “ruy ban” là chữ BORDEAUX (ảnh 8). Hiệu đề này in trên thố có nắp.

Xưởng Vieillard nhận được hai huy chương vàng tại triển lãm Pháp năm 1954 và năm 1959.

+ Hiệu đề ghi J.VIEILLARD & CIE/ BORDEAUX” in vào cốt gốm (ảnh 9) trên thố có nắp.

Qua việc khảo sát nhóm hiện vật này chúng tôi nhận thấy:

- Đây là loại gốm sứ trắng, màu men sử dụng là màu xanh cobalt,  hoa văn in được đầu tư sắc nét, tỉ mĩ như hoa văn vẽ, hai hiện vật BTLS.173 và BTLS.202 thêm màu lam nhạt quanh hoa văn như tạo độ mờ làm tăng nét lung linh cho hoa văn trang trí. Đồ án hoa văn trang trí rất dày đặc, những hoa văn phụ như khóm hoa, phiến đá, chim thú hầu như được sử dụng tối đa để lấp các khoảng trống trên mặt sản phẩm.

- 26 hiện vật này có đề tài trang trí tương tự nhau, màu men tương tự được sản xuất thành một bộ đồ phục vụ một bữa ăn gồm thố có nắp đựng thức ăn để giữ nóng, chậu (đựng nước đá ướp chai rượu), bình rót đựng nước rửa tay, chậu đựng bình rót, các loại đĩa đựng trái cây… Đây là bộ đồ ăn khá đầy đủ các loại hình tuy nhiên còn có thêm một số món khác nữa mà Bảo tàng chưa có trong bộ sưu tập này như: bộ thố có nắp và đĩa lót, bát, bình rót nhỏ, cốc có quai và nắp, các loại đĩa nhiều hình dạng khác nhau… (ảnh 10, 11, 12, 13, 14 - tư liệu từ nước Pháp). Ngoài loại hoa văn in màu lam còn có hoa văn màu đỏ và xanh lục trên nền trắng.

- Về kích thước có những loại kích thước lớn rất hiếm thấy, có thể chỉ đặt riêng cho tầng lớp trên sử dụng.

- Tên người chủ đầu tiên của công ty vẫn được lưu giữ trên huy hiệu in trên sản phẩm như để luôn ghi nhớ ơn người sáng lập.

- Các sự kiện đáng nhớ như được huy chương vàng cũng in vào sản phẩm.

- Đây là bộ sưu tập gốm của Pháp thế kỷ 19 lạ và hiếm, hiện nay công ty này không còn tồn tại để sản xuất gốm.

[1] Nhà nghiên cứu Việt kiều Pháp

[2] Bảo tàng Lịch sử  – TP.HCM