BẢO QUẢN HIỆN VẬT CHẤT LIỆU VẢI TẠI BTLS-TP.HCM - Lê Hòang Yến

Chính vì vậy, công tác bảo quản hiện vật thật sự quan trọng, nhưng để thực hiện công việc này chúng ta gặp không ít khó khăn và phức tạp vì quá tốn kém. Những người làm công tác bảo tàng phải tìm cách thực hiện tốt ba chức năng của bảo tàng là sưu tầm, kiểm kê- bảo quản và trưng bày hiện vật. Tuy nhiên, nhiệm vụ chính của Bảo tàng là bảo quản các hiện vật, các sưu tập hiện vật để thu hút công chúng tới tham quan.

Chúng ta đều biết thường có 3 cách bảo quản hiện vật:

1) Bảo quản phòng ngừa: là biện pháp tác động gián tiếp lên hiện vật nhằm làm chậm quá trình xuống cấp hoặc dự tính trước những rủi ro gây hư hỏng hiện vật bằng cách tạo ra những điều kiện tối ưu cho việc gìn giữ hiện vật. Công tác bảo quản phòng ngừa cũng được thực hiện trong quá trình sắp xếp, sử dụng, vận chuyển, đóng gói, lưu kho và trưng bày - triển lãm các hiện vật.

2) Bảo quản xử lý: chủ yếu là tác động trực tiếp lên hiện vật nhằm làm chậm quá trình hư hỏng.

3) Bảo quản phục chế: là tác động trực tiếp vào các hiện vật hư hỏng hoặc xuống cấp nhằm mục đích làm cho hiện vật rõ nét hơn mà vẫn đảm bảo tối đa các yêu cầu về thẩm mỹ, lịch sử và hình dáng hiện vật.

Những người làm công tác bảo tàng phải biết bảo quản phòng ngừa những rủi ro mà hiện vật thường gặp khi đem ra trưng bày, nghiên cứu tránh để nó rơi vào tình trạng hư hỏng - xuống cấp nặng nề. Vì vậy, chúng ta phải phát hiện kịp thời và tìm ra những đối tượng làm hư hỏng hiện vật, từ đó đề ra những biện pháp cần thiết để chống lại những tác nhân đó và có những cách bảo quản xử lý hữu hiệu nhất.

Hiện vật lưu giữ ở bảo tàng thường gồm nhiều chất liệu khác nhau, do đó phải dựa vào từng chất liệu để tìm ra hình thức bảo quản tốt nhất. Ở đây chúng ta đề cập đến hiện vật chất liệu vải, muốn bảo quản tốt hiện vật vải phải hiểu rõ về cấu trúc của nó. Chúng ta đều biết vải là các sợi đan vào nhau, các sợi không được dệt, đều được hình thành từ sợi hữu cơ. Vải hiện diện ở khắp mọi nơi, rất gần gũi với con người. Ngày nay vải còn được pha bằng chất vô cơ và các sợi kim loại.

Hiện vật chất liệu vải lưu giữ ở bảo tàng có các loại: vải 2 chiều (2D), vải 3 chiều (3D) và các phụ liệu như mũ, giày, dép… Muốn bảo quản hiện vật chất liệu vải, chúng ta phải biết nó thuộc loại nào, kích cỡ ra sao để đề ra hình thức bảo quản tốt nhất, đó là cuộn, treo, để nghiêng hay phẳng (nằm ngang)…Cách lưu giữ phẳng (nằm ngang) là tốt nhất, một số loại vải nhất định thì phải cuộn tròn, hình thức treo nên tránh vì dễ gây hư hỏng hiện vật.

* Cách lưu giữ đối với hiện vật chất liệu thuộc loại vải 2D: Để trên nền nghiêng: độ nghiêng tốt nhất khoảng 30^o; treo dọc theo thành tủ kính; treo theo phương nằm ngang; trên miếng ván, giá đỡ trực tiếp trên tủ kính hoặc giá đỡ lấy theo mẫu hiện vật (gọi là gabarit).

* Cách lưu giữ đối với hiện vật chất liệu thuộc loại vải 3D (thường là y phục): Hình thái học: theo dáng của hiện vật; Móc treo giống treo áo Kimono của Nhật; Trải ra trên giá đỡ nằm nghiêng hoặc nằm ngang cùng với các phụ liệu (như giày, dép, mũ…).

* Hiện vật chất liệu vải: sử dụng các vật liệu dùng để đóng gói và tạo ra các công cụ hỗ trợ lưu kho hoặc trưng bày cần phải:

+ Có đặc tính hóa học trung tính

+ Có độ bền cơ học

+ Không ăn mòn

+ Sạch sẽ

+ Rắn chắc hoặc mềm dẻo, linh hoạt.

+ Đặc hoặc xốp

+ Giá thành rẻ (nếu có thể)

* Người ta có thể tìm thấy các vật liệu này dưới dạng: Màng mỏng, mút, tấm ván, bông lót, panô lớn, vải không dệt.

BTLSVN-TP.HCM hoạt động với 3 chức năng chính là sưu tầm, bảo quản và trưng bày hiện vật. Hiện nay, với số lượng hơn 36.000 hiện vật thì diện tích mặt bằng kho lưu giữ hiện vật trở nên quá nhỏ. Do đó, việc bảo quản hiện vật theo từng chất liệu gặp rất nhiều khó khăn. Hiện vật chất liệu vải được lưu giữ tại Bảo tàng với số lượng không nhiều gồm áo long bào thời nhà Nguyễn và chủ yếu là các bộ y phục, khăn choàng thuộc các dân tộc của Việt Nam. Các hiện vật này được lưu giữ phẳng (nằm ngang) trong các ngăn kéo tủ bằng inox để trong kho có máy lạnh, máy đo nhiệt độ, máy đo độ ẩm. Lưu giữ phẳng phù hợp với hầu hết các loại vải nếu chúng được lót đệm đúng cách. Bất cứ hiện vật vải nào bị hỏng nặng, dễ rách hoặc gẫy nên được lưu giữ theo kiểu phẳng. Các bước tiến hành bảo quản hiện vật vải theo định kỳ là: kiểm tra tình trạng, quét bụi, giặt khô hiện vật. Trong 3 hình thức bảo quản hiện vật, BTLSVN-TP.HCM chủ yếu thực hiện 2 hình thức là bảo quản phòng ngừa và bảo quản xử lý, còn bảo quản phục chế thì chưa có điều kiện để thực hiện trên hiện vật chất liệu vải.

Theo chức năng, Phòng KK-BQ tiếp nhận hiện vật do Phòng Sưu tầm bàn giao rồi chụp ảnh, phân loại, sắp xếp theo chất liệu, viết số kiểm kê lên hiện vật và đăng ký vào Sổ đăng ký hiện vật, nhập thông tin và hình ảnh hiện vật vào “Phần mềm quản lý hiện vật”. Để góp phần vào việc bảo quản hiện vật một cách tốt nhất, Trưởng phòng Kiểm kê – Bảo quản phân công người quản lý các kho lưu giữ hiện vật. Tại khu vực kho lưu giữ hiện vật tuyệt đối không mang đồ ăn, đồ uống và không được hút thuốc lá; kho hiện vật được làm vệ sinh và xịt thuốc đuổi côn trùng theo định kỳ. Trong từng kho đều có máy lạnh, máy đo nhiệt độ và máy hút ẩm. Khi hiện vật được mang đi trưng bày ở các nơi xa thì Phòng KK-BQ thực hiện việc đóng gói hết sức cẩn thận và tham gia vận chuyển hiện vật một cách an toàn.

Hiện vật khi xuất kho, mang ra các phòng trưng bày tại Bảo tàng chủ yếu được trưng bày trong các tủ kính, sử dụng ánh sáng là đèn neon và đèn tròn nhỏ. Các hiện vật trưng bày được thực hiện vệ sinh định kỳ. Các phòng trưng bày thường xuyên được chỉnh lý. Tại cửa ra - vào của Bảo tàng có người kiểm soát và có tủ giữ đồ cho khách tham quan. Có lực lượng bảo vệ ở các phòng trưng bày. Hiện vật chất liệu vải được trưng bày tại 2 phòng sau:

            + Phòng trưng bày thời Nguyễn.

            + Phòng trưng bày dân tộc các tỉnh phía Nam.

BTLSVN-TP.HCM có Xưởng phục chế hiện vật được xây dựng theo Dự án FSP, chủ yếu là tiến hành bảo quản phục chế hiện vật chất liệu đá. Xưởng Phục chế thuộc Phòng KK-BQ quản lý trực tiếp.

Việc bảo quản hiện vật vải được lưu giữ trong kho rất quan trọng, song việc trưng bày chúng cũng cần phải lưu ý vì nó cũng làm ảnh hưởng đến tình trạng hiện vật (hư hỏng, xuống cấp…). Tóm lại, chúng ta làm công tác bảo tàng phải hiểu được:

- Tầm quan trọng đặc biệt của những người làm công tác bảo quản hiện vật trong công tác trưng bày hiện vật.

- Nguyên nhân, rủi ro và hiểm họa do con người gây ra làm cho hiện vật hư  hỏng và  xuống cấp cũng khá lớn.

- Các công cụ dùng để trưng bày hiện vật có tác động rất mạnh đến tình trạng hiện vật (keo dán tủ kính, các công cụ bằng sắt…), nếu không cẩn thận nó sẽ làm hư hỏng trong quá trình trưng bày.

- Các trang thiết bị phục vụ việc lưu giữ hiện vật trong kho rất quan trọng, tùy theo hình thức và loại hiện vật mà có cách lưu giữ thích hợp để bảo quản một cách tốt nhất.

Bảo quản hiện vật trong Bảo tàng là công việc thật sự quan trọng và cần thiết vì hiện vật bảo tàng là di sản văn hóa quý báu của mỗi quốc gia nói riêng và của cả nhân loại nói chung. Do đó nếu có điều kiện chúng ta nên tổ chức các buổi tọa đàm, hội nghị … để có dịp giao lưu, trao đổi kiến thức, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau giữa những người làm công tác bảo tàng và áp dụng vào mỗi bảo tàng mong có được hình thức bảo quản hiện vật một cách tốt nhất./.

 

Tài liệu tham khảo:

1) Bài giảng của Bà Veronique MONIER trong đợt tập huấn “Bảo quản phòng ngừa và cách trưng bày đồ vải trong phòng trưng bày của một bảo tàng” do Dự án FSP tổ chức. 2006.

2) Lưu trữ và trưng bày đồ vải (dành cho các bảo tàng ở Đông Nám Á) – Ruth E.Norton.Các nghiên cứu và tư liệu về di sản văn hóa.