ĐẦU (SHIVA) VÀNG – CHĂMPA - TS. Bá Trung Phụ

Kô sa : cao 16 cm, ngang 12 cm, được tạo tác kiểu bán thân, mắt sáng và mở to, ở giữa trán có con mắt thứ 3 và 3 con mắt tượng trưng cho mặt trời, mặt trăng và ngọn lửa thế gian và có thể nhìn thấy hết quá khứ, hiện tại và tương lai. Sóng mũi thẳng, miệng hơi nở nụ cười tạo nên khuôn mặt hài hoà cân đối. Đặc điểm của điêu khắc Chămpa là tạc lông mày liền nhau tạo nên điểm nhấn trong nghệ thuật điêu khắc. Tóc búi theo kiểu hình tháp. Ngoài ra còn đính thêm cái yếm trang trí hoa văn ngọn lửa cách điệu rất tinh tế tăng thêm vẽ đẹp cho thần . Đầu Shiva này dùng để gắn lên trên  Linhga là đồ thờ độc đáo của hoàng tộc và là chân dung của vua ,từ đó đã cho chúng ta thấy được sự uy quyền của vua  , hiện vật được tìm thấy ở vùng Indrapura  Quảng Nam , thế kỷ thứ VII . Đặc biệt nghệ nhân đã dùng một lớp sơn màu đen phủ lên đầu tượng để tránh lòng tham của con người đánh cắp. Điều này đã dẫn đến một số nhà sưu tập hoặc người dân gọi là đồng đen. Phương pháp phủ đen như thế đã có từ rất lâu, kể cả Campuchia cũng sử dụng. Theo như tư liệu của thế giới ở tập chí khảo cổ học thì trên thế giới có 2 pho tượng kô sa bằng vàng, 1 tượng ở Bảo tàng Đức và 1 tượng ở Pháp  . Các tác phẩm trưng bày ở hai Bảo tàng trên đã cho chúng ta một cảm nhận về quá trình phát triển liên tục của nghệ thuật Chămpa từ thế kỷ IV đến thế kỷ XVII.. Người Chăm lấy thần Shiva là thần chính thống. Sự du nhập tôn giáo này vào Chămpa dưới sự bảo hộ của các vị vua Chăm, thì các vị quốc vương tự xưng là Raja Đêva (vua thần) vương quyền kết hợp với thần quyền. Mỗi vị vua tự nhận mình là hoá thân của một vị thần , thường là thần Shiva .

Nhìn chung, Kosa Shiva biểu hiện ở cách suy tàn của tất cả mọi sinh linh và cũng là đấng tạo hoá biểu hiện ở điệu múa trường sinh bất tử của vũ trụ mênh mông. Shiva là một đại thần linh tổng hợp, vạn sự điều quy tụ vào đó khác nào biển khơi là nơi quy tụ mọi dòng nước trong, nước đục.